หลวงพ่อนิพนธ์ได้อรรถาธิบายว่า พระภูมีทรงตรัสรู้ เห็นแจ้งในธรรมชาติของมนุษย์ อันสังขารประกอบด้วยธาตุทั้งสี่ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ
การเป็นโรค นั่นคือ ธาตุทั้งสี่เสียสมดุลย์
เหตุที่มาของการเสียสมดุลย์ นั่นคือ "กรรม" อันเป็นตัวส่งผลให้สมดุลย์นั้นเสียไป เพื่อทำให้มนุษย์ "เป็นทุกข์ " ตามกรรมที่ทำมานั้นเอง
พระภูมีจึงบัญญัติแนวทาง เพื่อให้มนุษย์ได้ถึงสุข คือ "ความไม่มีโรค" โดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของความจริงแห่งชีวิต คือ "หลักตนพึ่งตน" ไว้ว่า "สมุนไพรล้างโรค ธรรมล้างกรรม"
เหตุและผลความเชื่อ อันเป็นจุดเริ่มที่จะทำให้แนวทางนี้ถูกใช้เป็นทางเลือก ก็ต้องเชื่อในสัจจธรรมเบื้องตนเป็นพื้นฐานที่ว่า "มนุษย์มีกรรมลิขิต" หรือที่เรียก "หรหมลิขิต"
พรหมลิขิตอันนี้เป็นเครื่องหล่อเลี้ยงชีวิตให้อยู่จนครบตามกรรมที่ทำมาอยู่แล้ว
ด้วยความรู้พื้นฐานอันนี้ จะเป็นเหตุให้รู้ว่า อะไรทำให้เรายังมีชีวิต ไม่ใช่พระเจ้า ไม่ใช่ยาเคมี ไม่ใช่วิถีการกินอยู่ ไม่ใช่ของดีอะไร หากแต่เป็นเพราะเราท่านยังไม่ถึงที่ตายต่างหาก
เมื่อพิจารณาเหตุมาแต่กรรม ซึ่งเป็นผู้ให้ปัญญามนุษย์ จึงเป็นไปไม่ได้ที่จะใช้ปัญญามนุษย์ไปแก้ปัญหา
อันเป็นเหตุที่เราต้องหาทางเลือก ที่ผ่านการพิสูจน์แล้วว่าเหนือกรรมเหนือเวร นั่นคือปัญญาของพระภูมีนั่นเอง
สูตรสมุนไพรของพระภูมี จึงทำหน้าที่ฟื้นฟูอวัยวะ นั่นคือ ปรับธาตุทั้งสี่ของร่างกาย ให้กลับสู่สมดุลย์อีกครั้ง และฟื้นฟูภูมิคุ้มกันกลับมา ทำให้ร่างกายกลับมามีความสามารถสู้กับโรคได้ปกติอีกครั้ง
แลด้วยความรู้พื้นฐานจากพรหมลิขิตนี้เอง หลวงพ่อนิพนธ์จึงมั่นใจว่า เมื่อร่างกายขาดเคมีจึงไม่ตายแน่ และไม่มีความจำเป็นใดๆ ที่จะต้องพึ่งเคมี ผลแห่งการสืบพงศาวดารของมนุษย์ที่ผ่านมา ก็ล้วนแล้วสามารถดำรงเผ่าพงศ์โดยไม่มีเคมีมาก่อนเลย เป็นเครื่องยืนยัน
คนทั่วไปจึงมักจะมองหาว่า ตัวเองเป็นโรคนั้นเป็นโรคนี้ ต้องทานสมุนไพรอะไร ซึ่งแท้จริงแล้วไปคนละแนวเลย
หลวงพ่อนิพนธ์ เมื่อวินิจฉัยคนไข้ ก็จะมองว่า บุคคลนั้น ธาตุของเขาเสียสมดุลย์ไปในทิศทางใด มากไป น้อยไป
อาทิเช่น คนเป็นระบบเลือด เลือดน้อย ระบบน้ำเหลือง ภูมิแพ้ ประเภทนี้คือการขาดธาตุไฟ ต้องจัดสมุนไพรธาตุไฟให้ทานมากหน่อย
พวกที่ผอม ขาดธาตุดิน ต้องจัดสมุนไพรเขียวให้ทานมาก เพื่อให้ทานได้ เสริมธาตุดินขึ้นมา อะไรทำนองนี้
หรือเหตุที่คนไข้เป็นมะเร็ง ต้องให้ทานสมุนไพรมะพร้าวเยอะๆ ก็ด้วยเหตุที่มะเร็งเป็นเซลล์ที่ชอบเย็น ไม่ชอบร้อน นั่นเอง
คำตอบที่ อ.อร่าม จึงมักกล่าวในการปฐมนิเทศน์ นั่นคือ สมุนไพรไม่ได้แก้โรคอะไรเลย การแก้ไขโรคเป็นหน้าที่ปกติที่ร่างกายทำได้เองอยู่แล้ว นั่นคือ ร่างกายของเราท่านเป็นหมอที่วิเศษที่สุดอยู่แล้ว มีหน่วยเภสัชที่ดีที่สุดในโลกคือท้อง ปัญหามีอยู่ประการเดียวคือ หมอมันเดี๊ยง มันขี้เกียจ ไม่ทำงาน
เหตุที่เป็นเช่นนั้น ก็เพราะนิสัยเราท่านใช้เคมีทำงานแทนหมอจนเคยชิน จนในที่สุดหมอคือร่างกายก็หมดความสามารถโดยสิ้นเชิง จึงเป็นหน้าที่ของสมุนไพร ไปกระตุ้น ไปฟื้นฟู
เคล็ดที่สำคัญแห่งจักรวาลในเรื่องชีวิต ที่เราเห็นทุกเมื่อเชื่อวัน แต่ไม่รู้ ไม่สังเกต ไม่สนใจ นั่นคือ "ชีวิตต่อชีวิต"
หลวงพ่อนิพนธ์ได้ขยายความให้ฟัง ด้วยธาตุทั้งสี่ที่มี เป็นพลังชีวิต ดังนั้น สิ่งที่จะมาเกื้อกูลให้ชีวิตอยู่ได้ จึงต้องเป็นของมีชีวิตเช่นกัน
ความจริงข้อนี้ ทำให้เราทาน น้ำเสียไม่ได้ ข้าวบูดไม่ได้ สูดอากาศเสียไม่ไได้ และอยู่ที่ร้อนไปหนาวไปไม่ได้นั่นเอง
ความหมายที่แฝงเอาไว้ คือ สิ่งที่เราทาน หากปราศจากชีวิต ย่อมไม่เป็นคุณแก่ร่างกาย ซ้ำร้ายหากร่างกายไม่สามารถกำจัดออกได้ ย่อมต้องเกิดสิ่งเลวร้ายกับร่างกายอย่างแน่นอน
เราท่านจึงเห็นความแตกต่างของสมุนไพรแม่ชีเมี้ยน กับสมุนไพรอื่น รวมทั้งยาเคมี นั่นคือ มีชีวิต มีอายุ ต้องเก็บรักษา เพราะเป็นเซลล์ที่มีชีวิตนั่นเอง จึงใช้ต่อชีวิตได้
และแม้จะแก้ปลายเหตุคือโรค ก็ไม่ทำให้ชีวิตปลอดภัยอย่างแท้จริง พระภูมีจึงสอนให้เราแก้ที่ต้นเหตุ นั่นคือ กรรม ด้วยการเปลี่ยนนิสัยสร้างกรรม มาเป็นนิสัยธรรมแทนนั่นเอง
คำที่เราท่านจะได้ยินหลวงพ่อนิพนธ์กล่าวบ่อยๆ คือ "ที่นี่ไม่มีหมอ ไม่ต้องวินิจฉัยโรค ไม่สนว่าจะเป็นโรคอะไร หนักแค่ไหน" ทุกคนมีโอกาส และหนทางรอดมีทางเดียว คือ "นิสัย" หรือ "พฤติกรรม" ที่จะต้องเปลี่ยน ให้มาเชื่อและทำตามพระภูมีนั่นเอง แล้วทานสมุนไพรไป ด้วยขันติ และอดทน
และการจะผ่านทุกข์จากโรค จากเวร จากกรรม โดยไม่ต้องรับอะไรเลย จึงเป็นเรื่องเป็นไปไม่ได้
บทสรุปของการจะพ้นโรค ส่วนใหญ่จึงต้องผ่านอาการลงแดง ยามใดที่อาการลงแดงปรากฎ หลวงพ่อนิพนธ์จึงมักกล่าวว่า ประตูสวรรค์เปิดแล้ว รอให้เราใช้ความขันติ อดทน ก้าวผ่านเข้าไปเท่านั้นเอง
เพราะหลักพระภูมีสอนให้ ไม่ปฏิเสธกรรม ... ที่เราทำมา... หากแต่เมื่อใช้ย่อมต้องมีวันหมด เมื่อไม่สร้างใหม่ด้วยการเลิกนิสัยกรรมเดิม แล้วหันมาใช้นิสัยธรรมแทน
