ความแตกต่างที่ทำให้หลักของพระภูมี มีผลสำเร็จในการหายโรค นั่นคือ การประเมินคู่ต่อสู้
ด้วยความรอบรู้ในเรื่องธรรมชาติ เรื่องของกรรม ทำให้พระภูมีเห็นว่า โรค เป็นเพียงภาพที่ปรากฎ หรือ เรียกรูปธรรม หากแต่สาวลึกลงไป คือ เหตุแห่งที่มาของโรค ก็คือ กรรม อันเป็นนามธรรม และเมื่อสาวลึกลงไปเหตุแห่งกรรม คือ นิสัย
เหตุแห่งความไม่สำเร็จในศาสตร์อื่นๆ ในการรักษาโรค ก็เพราะประเมินคู่ต่อสู้ต่ำ จึงมุ่งเน้นที่รูปธรรม เพียงอย่างเดียว ผลที่ได้จึงหาความสำเร็จมิได้เลย
ด้วยภูมิปัญญาของพระภูมีนี้ ที่แม่ชีเมี้ยนนำมา จึงต้องเริ่มที่การเรียนรู้ และชี้ให้เหตุและผล ความจริงตามธรรมชาติ อันนี้ก่อน
หากเหตุและผลที่ยกมา ทำให้เชื่อไม่ได้ หรือสร้างศรัทธาไม่ได้แล้วไซร้ นั่นหมายความว่า ผู้ทาน กำลังจะใช้แต่สมุนไพร อุปมาเหมือนไม้ซีก ไปงัด กรรม ที่อุปมาเหมือนซุง จึงเป็นเรื่องที่ยากยิ่ง หรือ เป็นไปไม่ได้นั่นเอง
พระภูมี จึงสอนให้ประเมินโรคที่เป็นบริวาร ต่ำ แต่ประเมินกรรม ที่เป็นต้นเหตุแห่งโรค และนิสัยตนนั้นให้สูงไว้
เมื่อประเมินสูง ย่อมมีสติระวังระไว ป้องกันกรรม และนิสัยตน
ส่วนเรื่องโรค เมื่อยืนหยัดทานสมุนไพร แล้วสร้างบุญเป็นบางสิ่งบางอย่าง เกื้อหนุน หากไม่ถึงพรหมลิขิต ย่อมผ่านได้อย่างแน่นอน
ปัญหาของโจทย์นี้ ดูเหมือนง่าย หายโรค ก็จบ หากเป็นเช่นนั้นก็ดี ผลสำเร็จก็ไม่ยาก บุญที่เกิดจากการช่วยมนุษย์ก็คงมากมาย
แต่ความจริง หาเป็นเช่นนั้นไม่ หลวงพ่อนิพนธ์ จึงมักเตือนเสมอว่า มันไม่ได้จบกันที่หายโรคในวันนี้
ก็เมื่อนิสัยเดิมที่สร้างกรรม และก่อให้เกิดโรคมันยังอยู่ การหายโรคในวันนี้ ก็เหมือนหนีเสือ แต่หากไปปะจรเข้ หายโรคนี้ เป็นโรคนั้น หรือ พบอุบัติเหตุ เสียชีวิต นั่นก็หมายความว่า ชีวิตไม่ประสพผลในการช่วยตนเหมือนกัน
ผลสำเร็จ จึงมิเพียงแต่หายโรคในวันนี้ หากแต่หมายถึงความปลอดภัยของชีวิต ในภายภาคหน้าด้วย นั่นคือ ปลอดทั้งเสือ ปลอดทั้งจระเข้ ผู้ช่วยจึงจะได้บุญ อันทำให้ชีวิตผู้นั้นรอด
สูตรแห่งความสำเร็จ ในศาสตร์สมุนไพร แท้จริงแล้วคือการใช้สมุนไพรเพื่อให้มนุษย์ได้ซาบซึ้ง และสัมผัสสุข และเกิดความอยากที่จะให้ชีวิตมีสุขเยี่ยงนี้ตลอดไป ทั้งภพนี้ ภพหน้า
เมื่อมนุษย์สัมผัสสุขและอยากได้สุขเยี่ยงนี้ ก็จะมาเรียนรู้และประพฤติตามธรรมคำสอน ... และเมื่อช่วยตนจนสำเร็จ กระบวนการสุดท้ายที่พระภูมีใช้เป็นไม้ตาย ที่จะปกป้องคนผู้นั้นให้รอดปลอดภัยทั้งเสือและจรเข้ อย่างแน่นอนในอนาคต นั่นคือ การเปลี่ยนนิสัยตน มาเป็นนิสัยพระพุทธเจ้า เป็นบางสิ่งบางอย่าง
หลวงพ่อนิพนธ์กล่าวว่า สิ่งนี้ แม่ชีเมี้ยนเรียกว่า การให้สัจจะ หรือสัจจะธรรม เพื่อใช้ปฏิบัติเป็นนิสัยที่ดี เป็นหลักยึดของวิญญาณ
ดังจะเห็นได้จากอดีตถ้ำกระบอก เมื่อผู้ป่วยสามารถช่วยตนจนพ้นจากการเสพยาเสพติดแล้ว พระก็จะให้ผู้ป่วยเหล่านั้น รับสัจจะเพื่อไปปฏิบัติทุกคน
ใครจะเชื่อหรือไม่ก็ตามแต่ แต่ผู้ทำได้ ก็รอดปลอดภัย ส่วนผู้ที่ผิด ผลที่เกิดมักจะทวีคูณ ดังจะเห็นได้จากข่าวในอดีต ที่ผู้เสพเมื่อกลับไปเสพหรือขาย ก็จะประสพเหตุจนถึงแก่ชีวิต เป็นที่ร่ำลือ
หลวงพ่อนิพนธ์สรุปให้ฟังว่า หากทำตามนิสัยเดิม โรคก็จะหวนได้ ดังนั้น พระภูมีจึงสอนให้วางสัจจะ เป็นหลักปฏิบัติแก่ตน เป็นบางสิ่งบางอย่าง เพื่อความปลอดภัยของชีวิต ผู้ใดทำได้ จึงจะเรียกว่าชีวิตปลอดภัย แต่ผู้ไม่ทำ แม้นวันนี้จะหนีพ้น แต่ก็ไปไม่ตลอดรอดฝั่ง
สัจจะนี้แหละคือไม้ตายของศาสน์ ที่อุปมาเหมือนชะนัก ที่ปักอยู่กลางหลังของผู้ทำ ้เป็นสติเตือนให้เป็นคนดี และใ่ช้คุ้มครองตน เมื่อใดที่สลัดทิ้ง นั่นหมายถึง ชีวิตที่จะต้องวนกลับไปอยู่ในวงเวียนกรรมเดิมของตน อันเป็นเหตุว่าทำไมโรคจึงหวน
จึงไม่แปลกใจว่า ผู้ที่จะประสพความสำเร็จในแนวทางนี้ ท้ายที่สุด จึงมีแต่เฉพาะคนดีเท่านั้น พวกที่หวังแอบมาทานสมุนไพร รักษาตนให้หาย .. รู้ไว้เถอะ เจ้าของเขารู้ทัน
บทจบของผู้ที่สำเร็จ จึงมิใช่แค่หายโรค แต่กลับเป็นข้อปฏิบัติต่างหาก
หลวงพ่อนิพนธ์จึงกล่าวเสมอ ว่า ไม่สนโรคหรอกว่าจะเป็นอะไรมา สิ่งที่น่ากลัวที่สุดคือ นิสัยต่างหาก เห็นแล้วหนาว
ทำให้คนหายโรค ไม่ใช่เรื่องยาก แต่ทำให้คนรอดปลอดภัย ในภายภาคหน้านี้ซิ งานยาก ...
วันหนึ่งเมื่อพร้อมจะเห็นสิ่งมหัศจรรย์ของสมุนไพรที่ทำให้หายโรคได้กันมากมาย ... เพื่อแสดงอำนาจของศาสน์ หากแต่หลวงพ่อนิพนธ์กล่าวว่า แต่ไม่ได้บอกน่ะว่า หายโรคนี้แล้วจะไม่เป็นโรคอื่น จะไม่เกิดอุบัติเหตุ เขาแค่แสดงว่า ศาสน์ทำได้ แต่การจะหายจากกรรม ต้องทำเอง ต้องมาเรียนธรรมเอาไปปฏิบัติเพื่อช่วยตนเอง ใครก็ช่วยไม่ได้
หลวงพ่อนิพนธ์จึงกล่าวเสมอ ธรรมเป็นของจริง การหายโรคเขาเรียกของแถม
